Çekin Tanımı ve Niteliği
Keşidecisi tarafından üzerinde yazılı tutarı kayıtsız şartsız çeki ibraz eden hamile ödenmesi
yönünde muhataba verilen ödeme emrine Çek denir. Çek, kıymetli evraktır. Ödeme aracı olarak kullanılan çek, özelliklerini 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu (780. Madde ve devamı) ile 5941 sayılı Çek Kanundan almaktadır.
Çekin Tarafları
Tanımı gereği çekte üçlü bir ilişki söz konusudur. Bunlar; Keşideci, Banka ve Lehtar olarak adlandırılmaktadır.
Çek Keşide Etme Ehliyeti
Çekin düzenlenmesi keşideciyi borç altına sokacağından keşidecinin fiil ehliyetine sahip olması
gerekmektedir. Fiil ehliyeti konumuza buradan ulaşabilirsiniz.
Çekte matbu olarak basılan unsurlar
· Çek Kelimesi
· Hesabın Bulunduğu Banka Şubesinin Adı
· Keşideci Hesap Numarası/IBAN
· Keşideci Vergi/TC Kimlik NO.
· Keşideci Adı-Soyadı/Unvanı
· Çekin Türü
· Çek Seri No
· Mersis No
· Çek Basım Tarihi
· Kare Kodu
· Banka Logosu ve Güvenlik Hologramı
Keşideci tarafından doldurulması gereken unsular:
· Keşide Yeri
· Keşide Tarihi
· Lehtar
· Keşideci Bilgileri ve İmzası
· Çek Bedeli (Yazı ile)
· Çek Bedeli (Rakam ile)
1- TCMB Tarafından Belirlenen Baskı Şekline Uygunluk
2- Çek Kelimesi
3.Hesabın Bulunduğu Banka Şubesinin Adı (Muhatap)
4.Keşidecinin Hesap Numarası (IBAN)
5.Keşidecinin Vergi / T.C. kimlik Numarası
6.Keşidecini Adı Soyadı/Unvanı
7.Çekin Türü (Tacir/Tacir Olmayan ve Hamiline çek ayrımı):
8.Mersis Numarası
9.Çek Basım Tarihi
10.Kare Kodu
11.Tüzel Kişi Adına İmza Atacak Gerçek Kişini Adı Soyadı, T.C. Kimlik Numarası (TCKN)’si:
12.Keşide Yeri
13.Keşide Tarihi
14.Çekin Bedeli
15.Keşidecinin İmzası
16.Lehtar
Çekin Geçerliliğini Etkilemeyen Kayıtlar
Keşideci tarafından çek üzerine düşülen bir takım kayıtlar çekin geçerliliğini etkilemeyen kayıtlar
olup yazılmamış sayılırlar. Bunlar;
Vade Kaydı : Çek üzerinde herhangi bir vade kaydı bulunuyorsa yazılmamış sayılır ve çekin geçerliliğini etkilemez.
Faiz Kaydı : Çeke düşülecek faiz kayıtları yazılmamış sayılır ve çek işleme alınır
Teminat Kaydı : Bu konuda farklı uygulama ve kararlar söz konusudur. Bazı durumlar çekin geçerliliği etkilerken bazı durumlar ise etkilememektedir. Örneğin çeke bedeli teminattır notu düşülmüşse çek geçerli fakat xxx tarihli sözleşmenin teminatıdır şeklinde bir kayıt çeki geçersiz hale getirebilmektedir.
Çekin Geçerliliğini Etkileyen Kayıtlar
Keşideci tarafından çek üzerine düşülen bir takım kayıtlar çekin geçerliliğini etkilemektedir. Söz konusu kayıtların çek üzerinde bulunması durumunda çek geçersiz olmaktadır.
Bunlar;
· Ödeminin şarta bağlanmasına ilişkin kayıtlar,
· Belirlenmemiş bir işlem için konulan teminat kayıtlar,
olarak adlandırılabilir.
ÇEKLERDE CİRO
Ciro, kıymetli evraktan doğan hakları devretmek veya tahsil etmek için yapılan irade beyanıdır. Çek üzerine ya da alonj üzerine yapılır. Ciro kayıtsız şartsız olmalıdır. Ayrıca kısmı ciro geçersizdir. Ciro, ‘’Tam Ciro’’ ve ‘’Beyaz Ciro’’ olmak üzere iki türü bulunmaktadır
Tam Ciro, ciro eden kişinin çeki devredeceği kimsenin adını soyadını belirtmek sureti ile X’e ödeyiniz şeklinde yazıp imzalayarak yaptığı cirodur.
Beyaz Ciro ise lehtarı belli olmayan ve sadece ödeyiniz şeklinde yazılıp imzalanarak yapılan cirodur.
Alacaklısı Yönünden Çek Türleri
Hamiline Düzenlenen Çekler
Kimin emrine düzenlendiği belirtilmeyen veya lehtar kısmı boş bırakılan ya da ‘’Hamiline’’ ifadesi yazılmış çekler hamiline düzenlenmiş çeklerdir. Hamiline düzenlenen bir çeki elinde bulunduran kişi, çekin arkasına ciro atmadan çeki bir üçüncü kişiye teslim etmek sureti ile devredebilir.
Emre Düzenlen Çekler
Çek bedelinin kimin emrine ödeneceği belli olan çeklerdir. Çekin devri ciro ve teslim yolu ile
yapılmalıdır. Bu tür çeklerin ibrazında ilk ciro mutlaka lehtar (emrine düzenlenen şahıs/firma) tarafından atılmalıdır. Aksi durumda söz konusu çekin ciro zinciri bozuk olacaktır.
Nama Düzenlenen Çekler
Nama yazılı çeklerde ise isim belirtilir ve ismi yazılı kişiden başkası çeki tahsil edemez. Çek üzerine ciro edilemez, nama düzenlenmiştir gibi kayıtlar konulmak sureti ile çek bedelinin alacağın temliki ile yapılmalıdır. Temlikname yazılı olmak sureti ile noter huzurunda yapılabileceği gibi çekin arkasına düşülecek bir şerhlerde yapılabilir.
Çekte İbraz Süresi
İbraz süresi, çek üzerinde bulunan keşide yeri ile ödeme yerine göre belirlenir. Çekin keşide yeri ile ödeme yeri
- Aynı ise ibraz süresi 10 gün,
- Farklı yer ise ibraz süresi bir ay,
- Farklı kıtalarda bulunuyorsa 3 aydır.
- Akdeniz’e komşu ise bir aydır.
Çekten Cayma
Keşidecinin çek bedelini ödemekten kaçınması (cayması) için,
· İbraz süresi içinde ibraz edilmemiş bir çekin olması,
· Keşideci tarafından cayma talebinin muhataba yazı olarak bildirilmesi
gerekmektedir.
Çekte Zamanaşımı ve Diğer Kısa/Özet Bilgiler
Çekte zamanaşımı 3 yıldır.
Çekte zamanaşımı, çek hamilinin cirantalara ve keşideciye başvurma süresidir. Hak düşürücü bir süre olup ibraz süresinin bitiminden itibaren başlar ve 3 yıl sonrasında karşılık gelen gün, zamanaşımının son günüdür.
Çek konusunda banka personelinin sorumlulukları ve cezai yaptırımları
· Karşılıksız çek hamili tarafından talep edilmesi üzerine düzenleyicinin banka kayıtlarındaki adreslerinin kendisine verilmemesi halinde, muhatap bankaya Cumhuriyet Savıcısı tarafından beş yüz Türk Lirasından Beş bin Türk Lirasına kadar idari para cezası verilir.
· Tacir olamayan kişiye tacir kişiye verilmesi gerek çek defteri veren banka görevlisi hakkında elli günden yüz elli güne kadar adli para cezasına hükmolunur.
· Hakkında çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağı bulunan kişiye çek defteri veren banka görevlileri elli günden yüz elli güne kadar adli para cezası ile cezalandırılır.
· Karşılığı bulunmayan çekle ilgili olarak, lehdarın talebine rağmen karşılıksızdır işlemi yapmayan banka görevlisi, şikayet üzerine bir yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır.
· Bankaya ibraz edilen çekin karşılığının mevcut olmasına rağmen, hamile ödemede bulunmayan ya da bankanın kanunen ödemekle yükümlü olduğu miktarı hamile ödemeyen banka görevlisi, şikayet üzerine bir yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır.
· Hakkında çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağı kararı verilmiş olan kişi adına çek hesabı açan banka görevlisi, üç aydan bir yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır.
Keşideci Tarafından Doldurulması Gereken Zorunlu Alanlar
· Keşide Yeri: Kanunen doldurulması gereken zorunlu bir unsurdur. İbraz süresi ve yetkili mahkemelerin belirlenmesinde önem arz etmektedir. Keşideci adının yanında yazan yer de keşide yeri sayılır. Keşide yeri belli olmayan çek geçerli değildir. Birden fazla keşide yeri olan çek de geçersizdir. Keşide yeri kısaltılmış ve anlam karmaşasına yol açmıyorsa geçerlidir.
· Keşide Tarihi: Zorunlu unsurdur. İbraz edilen bir çekin ibraz süresinin hesaplanmasında, çek keşide edebilme ehliyetinin hesaplanmasında ve zamanaşımının hesabında kullanılır. Çek üzerinden birden fazla tarih olması durumunda mevzuata göre erken olan tarih esas alınır. Fakat uygulamada bu konu değişiklik gösterebilir. Gününde Ödenecektir gibi kayıtlar ve ifadeler çekin vadeli çek olmasını sağlayan kayıtlar hiç yazılmamış sayılır. Keşide tarihi takvimde olan bir günü içermelidir. Keşide tarihinin kısa bir şekilde yazılması çeki geçersiz hale getirmez. Keşide tarihi üzerinde bir değişiklik ya da tahrifat varsa muhakkak keşidecinin parafı imzası olmak zorundadır.
· Lehtar: Çekte lehdar bölümünün doldurulması zorunlu değildir. Lehdar bölümü boş olan çek hamiline çek hükmündedir. Çek birden fazla kişi adına düzenlenebilir ancak çeke atılacak ilk ciroda her iki lehtarın da cirosunun olması gerekmektedir.
· Keşideci İmzası: Çekte bulunması gereken diğer bir zorunlu bir unsurdur. İbraz edilen çekin işleme alınabilmesi için çek keşideci tarafından düzenlenmiş ve imzalanmış olması gerekir. Keşideci imzasının el ürünü olması gerekmektedir. İmza tükenmez kalem veya dolma kalem ile atılmalı, kurşun kalem, mühür, parmak izi gibi araçlar kullanılmamalıdır.
Çek hesabı sahibi gerçek kişi, kendisi adına çek düzenlemek üzere bir başkası temsilci veya vekil olarak tayin edemez. Gerçek kişinin temsilcisi veya vekili olarak çek düzenlemesi halinde, bu çekten dolayı hukuki ve cezai sorumluluk çek hesabı sahibine aittir.
· Çek Bedeli: Çek üzerinde belirli bir tutarın bulunması gerekmektedir. Tutar yazılı olabileceği gibi sadece sayı ile de yazılabilir. Çek bedelinde yapılacak düzeltmelerde keşidecinin parafı/imzası bulunmalıdır. Çek özelliği gereği üzerinde belirtilen tutarın kayıtsız şartsız ödenmesini de gerektirir. Yazı ve rakamla yazılan bedeller arasında tutarsızlık bulunuyorsa, bedeller üzerinde tahrifat yapılmamış olması kaydıyla, yazıyla yazılmış çek bedeli geçerli kabul edilmelidir. Birden fazla tutar var ise en az olan tutar geçerlidir. Çekli hesabın açıldığı para cinsi dışında başka bir para cinsi üzerinden de çek keşide edilebilir. Çek üzerine faiz kaydı konulmuşsa, konulmamış gibi işlem yapılır ve çekin geçerliliğini etkilemez. Çek bedelinin ödenmesi şarta/bir sözleşmeye/bir olayın gerçekleşmesine bağlanmış ve bu durum çek üzerine şerh edilmiş ise çek geçersizdir.
Çekte Karşılıksız İşlemi – Çekin Karşılıksız Çıkması
İbraz edilen bir çekin bağlı bulunduğu hesapta;
· Çekin yasal unsurlarında herhangi bir sorun bulunmaması,
· Çekin bedelinin hesapta kısmen ya da tamamen bulunmaması,
· Çek bedelinin ödenmemesi yönünde yasal mercilerden verilmiş ‘’ödeme yasağı’’ kararının
bulunmaması,
durumlarında çek ‘’karşılıksız işlemine tabi tutulur.
Karşılıksız Bir Çekte Banka Sorumluluk Tutarı
İbraz süresi içinde ibraz edilip karşılıksız işlemine tabi tutulan bir çekin 5941 sayılı Çek Kanunu gereği
Banka Sorumluluk Tutarı doğmaktadır.
Bu bedeller içim TCMB sayfasından ya da aşağıda yer alan linklerden güncel tutarları görebiliriz.
Mülga 3167 Sayılı Kanun kapsamında Karşılıksız Çek Yaprağı için Bankanın Sorumlu Olduğu Tutar
5941 Sayılı Kanun Kapsamında Karşılıksız Çek Yaprağı İçin Bankanın Sorumlu Olduğu Tutar
Ödeme Yasakları ve El Koyma Kararları
Keşidecinin bankaya vereceği ödemeden men talimatı ile ibraz edilen çeki işleme alınmasını
engelleyerek, çek bedelini ödemekten kaçınması yasal olarak mümkün değildir. Mevcut yasal düzenlemelere göre çek bedelini ödenmemesi için Mahkeme tarafından verilmiş ihtiyati tedbir kararı veya ödeme yasağı kararı ya da Savcılık makamı tarafından ibrazında çek aslına el konulması kararı alınmış olmalı ve bu kararın geciktirilmeksizin keşideci ya da hak sahibi tarafından banka şubesine ibraz edilmesi gerekmektedir.
